Uzbekistan – co oferuje najludniejszy kraj Azji Centralnej?

Uzbekistan jest republiką o największą populacji w Azji Centralnej. Mieszka tam 34 mln osób (2020 r.), co stanowi ponad 45 proc. ludności regionu. Potencjalnie więc dysponuje największym rynkiem zbytu, który jest jednak ograniczony relatywnie niską siłą nabywczą społeczeństwa. W 2019 r. Produkt Krajowy Brutto (PKB) per capita kształtował się na poziomie 1 686 dolarów. Dla porównaniu w sąsiednim Kazachstanie było to 9 812 dolarów, a wskaźnik PPP (ang. Purchasing Power Parity) gospodarek odpowiednio 223 mld dolarów i 478 mld dolarów.

Cennym atutem republiki jest centralne położenie geograficzne. Uzbekistan to jedyne państwo graniczące ze wszystkimi pozostałymi krajami regionu oraz z Afganistanem. Czynnikiem geograficznym niekorzystnym dla rozwoju gospodarczego jest natomiast ukształtowanie terenu, w znacznej części górzystego i pustynnego, silnie pofałdowanego, poprzecinanego kotlinami (Fergańską, Zarafszańską, Chirchiqi-Angreńską) oraz rzekami (systemy największych rzek regionu Syr-darii i Amu-darii). We wschodnim obszarze (rejon stołecznego Taszkentu) występują częste trzęsienia ziemi (kilka razy w miesiącu o magnitudzie co najmniej 2.0).

CZYTAJ TEŻ: Uzbekistan zachęca polskie firmy do udziału w prywatyzacji

Pomimo niezbyt korzystnego ukształtowania terenu połowa terytorium państwa jest zurbanizowana, z głównymi ośrodkami przemysłowymi w rejonie: Taszkentu, Andiżanu, Fergany oraz pasie od Buchary poprzez Nawoi do Samarkandy. Uzbekistan jest światowym liderem w produkcji bawełny, której gospodarcze znaczenie w ostatnich latach ulega znaczącemu zmniejszeniu, głównie ze względu na restrukturyzację rolnictwa w kierunku upraw mniej wodochłonnych oraz spadek cen światowych. Coraz większe znaczenie dla rozwoju eksportu zyskuje natomiast przemysł maszynowy, w tym inwestycje w sektor samochodowy. W ostatnich latach dynamicznie rozwija się też branża chemiczna, zwłaszcza produkcja paliw syntetycznych i produktów z polipropylenu.

Uzbekistan – złoża naturalne

Uzbekistan dysponuje bogatymi złożami surowców naturalnych, których wydobycie, przetwórstwo i eksport zapewniają stabilny rozwój gospodarczy. Republika nie jest światową potęgą pod względem zasobów surowców energetycznych, ropy i gazu oraz węgla, ale dysponuje zasobami wystarczającymi na pokrycie krajowego zapotrzebowania energetycznego oraz eksport nadwyżek. Struktura produkcji energii jest nisko emisyjna – 97 proc. pochodzi z gazu i ropy, 0,7 proc. z hydroelektrowni, a tylko 2,3 proc. z węgla. Łączna zdolność produkcyjna uzbeckiego sektora energetycznego wynosi ponad 55 mld kWh, co umożliwia zaspokojenie 50 proc. popytu całej Azji Centralnej. Uzbekistan jest światowym graczem na rynku surowców mineralnych takich jak: złoto (3. miejsce na świecie pod względem zasobów i 9. pod względem produkcji), uran (odpowiednio 11. i 7.) i srebro (9. i 22.).

Ponadto, republika dysponuje dużymi złożami wolframu (6. na świecie) i miedzi (12.), a także jest liczącym się na świecie producentem metali rzadkich (kadmu, bizmutu, molibdenu, indu) oraz telluru i selenu. Pomimo silnie rozwiniętego przemysłu głównym źródłem PKB jest sektor usług – 47,3 proc. (w 2017 r.). Przemysł wygenerował 33,5 proc. PKB, a rolnictwo 19.2 proc. W celu przyspieszenia dynamiki rozwoju gospodarczego uzbecki rząd zamierza zwiększyć wydobycie surowców mineralnych, a pozyskane w ten sposób środki przeznaczyć na wsparcie kluczowych gałęzi przemysłu. Całość kosztów badań geologicznych i odkrywek jest finansowana z budżetu państwa. W 2019 r. przeznaczono na ten cel 93,8 mln dolarów.

Eksport i specjalne strefy ekonomiczne w Uzbekistanie

Potwierdzeniem postępującej, pod rządami prezydenta Szawkata Mirzijojewa, transformacji gospodarczej są zmiany w strukturze eksportu. Przez wiele lat po odzyskaniu niepodległości głównym źródłem przychodów z eksportu była bawełna (59,7 proc. w 1991 r.), której udział w 2018 r. wyniósł zaledwie 1,6 proc. Największy przychód ze sprzedaży za granicą wygenerowały natomiast usługi (21,3 proc.). Rośnie też udział żywności (7,7 proc.), produktów chemicznych (6,3 proc.) oraz metali żelaznych (złoto) i nieżelaznych (8,2 proc.).

CZYTAJ TEŻ: Uzbekistan włączony do GSP Plus. To szansa dla polskich firm

Kluczowym elementem strategii podnoszenia atrakcyjności republiki dla inwestorów jest system specjalnych stref ekonomicznych (SSE), które są podzielone na pięć wyspecjalizowanych grup:

Aktualnie w Uzbekistanie funkcjonują 23 strefy. W każdej z nich obowiązują specjalne ułatwienia w prowadzeniu działalności i uzyskiwaniu pozwoleń na pobyt i zatrudnienie, a także ulgi celne i podatkowe. O ile oczywiście inwestycja jest zgodna z określonym w prawie przeznaczeniem danego obszaru.

Należy zwrócić uwagę, że w strefach obowiązują też pewne ograniczenia, np. obligatoryjny udział 90 proc. Uzbeków w strukturze zatrudniania. Warto dodać, że przyznane przywileje celne i podatkowe będą obowiązywać nie dłużej niż 30 lat od dnia utworzenia danej strefy. W celu zmniejszenie polaryzacji w rozwoju między regionami silnie uprzemysłowionymi, dysponującymi zasobami naturalnymi a rolniczymi, powołano do życia 149 małych, lokalnych stref przemysłowych, cechujących się ograniczonym zakresem przywilejów (ustalanych lokalnie), ale i mniejszymi wymaganiami inwestycyjnymi. Tego typu obszary są szczególnie ukierunkowane na podniesienie atrakcyjności dla zagranicznych firm z sektora MŚP.

CZYTAJ TEŻ: Targi międzynarodowe w Uzbekistanie znów na żywo

Przejęcie władzy przez prezydenta Szawkata Mirzijojewa w 2016 r., po śmierci poprzedniego przywódcy Islama Karimowa, który rządził republiką nieprzerwanie od 1991 r., zapoczątkowało nowy rozdział w rozwoju gospodarczym państwa. Jeszcze podczas pełnienia obowiązków prezydenta w październiku 2016 r. Szawkat Mirzijojew wydał dekret „O dodatkowych działaniach w celu zapewnienia przyspieszenia rozwoju przedsiębiorczości, zapewnienia pełnej ochrony prywatnej własności i jakościowego rozwoju środowiska biznesowego”, w którym określił główne kierunki reform w gospodarce. W lutym 2017 r. przyjęto Narodową Strategię Rozwoju na lata 2017-2021, w której wskazano szereg obszarów reform, m.in.: usprawnienie administracji państwowej, systemu prawnego i wzmocnienie rządów prawa, liberalizację i modernizację gospodarki w celu podniesienia jej konkurencyjności, rozwój społeczny w oparciu o zapewnienie wzrostu dochodów, rozwoju edukacji i służby zdrowia, a także warunków zatrudnienia i mieszkania, podniesienie poziomu bezpieczeństwa poprzez stabilizację rynku wewnętrznego oraz stały i zbalansowany napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych.

Działania podjęte przez nową administrację skutkowały dynamicznym wzrostem konkurencyjności uzbeckiej gospodarki oraz zainteresowaniem ze strony zagranicznych inwestorów. Kierunek, zakres i dynamika reform gospodarczych zaowocowały zakończeniem negocjacji ze Światową Organizacją Handlu (WTO) i rozpoczęciem procesu akcesyjnego. Aktualnie Uzbekistan jest na etapie realizacji 34 punktów planu akcesyjnego, wyznaczonego przez WTO.

Tradycyjne uzbeckie talerze na targu w Bucharze. Źródło: Adobe Stock

firma.rp.pl

Uzbekistan a cyfryzacja

Jednym z największych problemów Uzbekistanu wciąż pozostaje niski poziom cyfryzacji, co w zglobalizowanej gospodarce ogranicza atrakcyjność inwestycyjną rynku. W 2013 r. na mocy prezydenckiego dekretu rozpoczął się proces cyfryzacji administracji (projekt e-government), którego pełne wdrożenie zakładano do końca 2020 r. Okazuje się jednak, że aż 70 proc. z 700 lokalnych systemów informatycznych wciąż nie jest zintegrowanych z tą platformą, a jedynie 27 agend rządowych zapewniło za jej pośrednictwem dostęp do usług publicznych. Brak jest również powszechnego dostępu do internetu, a przychody z e-gospodarki wygenerowały w 2019 r. zaledwie 1,8 proc. PKB (dla porównania w Kazachstanie w 2014 r. było to 3,5 proc., w Polsce w 2016 r. – 6,2 proc., a w Chinach w 2019 r. – 36,2 proc.).

W 2017 r. pod względem dostępu do technologii informatycznych i telekomunikacyjnych (ICT Development Index) Uzbekistan uplasował się na 95. miejscu na 176 państw. Pod względem gęstości i zaawansowania infrastruktury teleinformatycznej w regionie wyprzedził tylko Turkmenistan i Tadżykistan.

CZYTAJ TEŻ: Co Kazachstan oferuje inwestorom z zagranicy?

Główną przeszkodą na drodze do rozwoju tego obszaru jest wciąż brak rozwiązań prawnych, które regulowałyby ochronę danych osobowych czy zakresy obowiązków i odpowiedzialności uczestników procesów gospodarczych, a także umożliwiały swobodny rozwój infrastruktury teleinformatycznej przez niezależnych operatorów. Pomimo tych przeszkód, w Uzbekistanie jest zarejestrowanych 22 mln użytkowników internetu (w tym 19 mln korzystających z dostępu na urządzeniach mobilnych), ale ze względu na niski poziom społecznego zaufania z usług cyfrowych korzysta tylko 3 mln obywateli. Bez wątpienia wpływ na zakres korzystania z tej grupy usług ma też jakość internetu. W 2018 r. pod względem prędkości transmisji szerokopasmowej Uzbekistan zajął 122. miejsce, a w przypadku parametrów internetu mobilnego miejsce 119. na 129 przebadanych państw.

Uzbecki system finansowy

Bardzo istotnym elementem oceny atrakcyjności inwestycyjnej rynku jest specyfika systemu finansowego. W Uzbekistanie działają 32 banki komercyjne (3 państwowe, dysponujące 48,8 proc. aktywów i 29 prywatnych), w tym tylko pięć z udziałem kapitału zagranicznego (7.7 proc. aktywów). Dodatkowo, system finansowy uzupełnia 110 instytucji kredytowych i 82 firmy oferujące mikrokredyty. W 2017 r. w użyciu było 19,5 mln kart bankowych, a liczba transakcji bezgotówkowych systematycznie wzrasta. Marginalny pozostaje jednak poziom korzystania z bankowych usług mobilnych. Dostęp do finansowania działalności gospodarczej jest obwarowany rozmaitymi obostrzeniami, stanowiącymi trudną do pokonania barierę dla sektora małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP). Tylko 26 proc. tych firm korzystało z pożyczek bankowych, pozostałe ze środków własnych (64 proc.) lub wsparcia rodziny i znajomych (8 proc.). Słabo rozpowszechnione jest też korzystanie z leasingu (2 proc. MŚP).

Warto zwrócić uwagę, że aż 30 proc. Uzbeków odrzuca możliwość korzystania z bankowego finansowania z przyczyn religijnych. Sytuację w tym sektorze może poprawić rozwijające się finansowanie ze strony zagranicznych instytucji finansowych, Azjatyckiego Banku Rozwoju (ADB) i Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju (EBRD), które uruchomiły specjalne linie kredytowe dla uzbeckiego sektora MŚP.

Uzbekistan walczy z korupcją?

Podobnie, jak w pozostałych państwach Azji Centralnej, poważną przeszkodą dla swobody prowadzenia działalności gospodarczej jest korupcja, która w przypadku Uzbekistanu osiągnęła poziom zbliżony do państw autorytarnych – Tadżykistanu i Turkmenistanu. Według indeksu CPI (Corruption Perceptions Index) w 2020 r. republika uplasowała się na 146. miejscu na 180 zbadanych państw. Tak wysoka korupcja jest pozostałością po autorytarnych rządach prezydenta Karimowa. Obecnie rządzący Szawkat Mirzijojew uczynił z walki z tym zjawiskiem sztandarowe hasło swojej prezydentury. Pomimo licznych procesów, sięgających najwyższych szczebli władzy (słynny proces córki byłego prezydenta Gulnary Karimowej) i wymiany tysięcy urzędników państwowych, tylko nieznacznie ograniczono skalę tego zjawiska. W 2019 r. republika była na 153. miejscu w rankingu CPI.

Sieć transportowa w Uzbekistanie

Wykorzystanie centralnego położenia w regionie, jako atutu w rozwoju gospodarczym, ma znaczenie tylko w przypadku zapewnienia sprawnego systemu transportowego. Uzbekistan ma relatywnie dobrze rozwiniętą sieć kolejową, o łącznej długości 4 200 km, ale jej infrastrukturę trudno uznać za nowoczesną. Do 2025 r. planowane jest zelektryfikowanie 65 proc. linii. To z kolei przekłada się na relatywnie niskie wykorzystanie tras kolejowych w transporcie. W 2015 r. przewieziono nimi tylko 82 mln ton towarów. Rozwój sieci transportowej jest wspierany ze środków CAREC Azjatyckiego Banku Rozwoju, z których w latach 2012–2021 sfinansowano 18 projektów o łącznej wartości 4,3 mld dolarów. Łącznie z inwestycjami rządowymi, do końca 2020 r., w rozbudowę infrastruktury kolejowej zainwestowano 7 mld dolarów, kładąc m.in. 2 500 km nowych torów czy budując najdłuższy w regionie tunel Kamczik o długości 19 km.

CZYTAJ TEŻ: Wolność gospodarcza krajów Azji Środkowej. Kazachstan nr 1

Uzbekistan dysponuje też relatywnie gęstą siecią dróg, o łącznej długości 183 tys. km, z czego 42 tys. km to drogi ekspresowe i autostrady. Na utrzymanie, rozbudowę i modernizację systemu dróg rząd przeznacza średniorocznie równowartość 1 proc. PKB. Największe inwestycje w tym obszarze są realizowane w kierunku Chin poprzez Kirgistan (Taszkent-Andiżan-Osz-Kaszgar), z włączeniem Afganistanu. Celem inwestycji drogowych jest zapewnienie republice silnej pozycji tranzytowej z portów wschodnich Chin do Azji Centralnej, Zatoki Perskiej i basenu Morza Kaspijskiego. Po 2010 r. zmodernizowano też 11 głównych portów lotniczych, aby spełniały międzynarodowe standardy oraz uruchomiono dwa duże centra logistyczne Nawoi i Angren.

Pod względem jakości systemu transportowego określanego przez LPI (Logistic Performance Index), w 2018 r. Uzbekistan plasował się na 99. miejscu na świecie. O niskiej pozycji w rankingu przesądził przede wszystkim brak przejrzystości procedur celnych i tranzytowych. Oczywiście, ze względu na niski poziom cyfryzacji i jakości internetu słabo oceniany jest również system śledzenia i monitoringu frachtów, a także kompetencji firm i personelu, zwłaszcza w zakresie transportu międzynarodowego.