Materiał powstał we współpracy z MRiT
- Powołanie zarządcy sukcesyjnego przez przedsiębiorcę jest bardzo proste i bezkosztowe. Można to zrobić bez wychodzenia z domu, przez konto w CEIDG – wyjaśnia Waldemar Buda, minister rozwoju i technologii. – Nigdy nie ma idealnego momentu na myślenie o przyszłości. A jeśli już dziś przedsiębiorcy dopełnią drobnych formalności, niewątpliwie udzielą tym wsparcia swoim bliskim i firmie, gdy ich samych już zabraknie – dodaje szef MRiT.
Zarządca sukcesyjny przejmuje zarządzanie firmą na okres do dwóch lat (w wyjątkowych przypadkach maksymalnie do pięciu lat). Fakt ten i dane zarządcy ujawniane są w Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG).
Zarządcę sukcesyjnego można powołać jeszcze za życia przedsiębiorcy lub w okresie do dwóch miesięcy po jego śmierci. Ten drugi przypadek jest mniej wygodny dla firmy – grozi ograniczeniem jej działalności na jakiś czas poprzez np. czasowy brak dostępu do kont bankowych.
Przedsiębiorca powołuje zarządcę
Przedsiębiorca może powołać na zarządcę sukcesyjnego osobę, która ma pełną zdolność do czynności prawnych i której sąd nie zakazał prowadzenia działalności gospodarczej. Przy czym warto podkreślić, że sam zarządca sukcesyjny nie musi prowadzić swojej działalności gospodarczej. Ponadto wymagana jest zgoda na piśmie powołanej osoby na pełnienie funkcji zarządcy sukcesyjnego. Przedsiębiorca może wyznaczyć na zarządcę sukcesyjnego przykładowo jednego ze spadkobierców lub prokurenta firmy.
Zarządcę sukcesyjnego powołuje się na piśmie. Informacje o zarządcy sukcesyjnym wraz z oświadczeniem, że wyraził zgodę na pełnienie tej funkcji, składa się do CEIDG. Można to zrobić przez Internet wypełniając wniosek o zmianę danych firmy poprzez stronę www.ceidg.gov.pl (formularz CEIDG-ZS lub osobiście w swoim urzędzie gminy.
Zarządcą sukcesyjnym może być w danym czasie tylko jedna osoba, ale przedsiębiorca może powołać zarządcę „rezerwowego”. Ma to na celu uniknięcie ryzyka, że przedsiębiorstwo pozostanie bez zarządcy w razie jego rezygnacji z tej funkcji, odwołania, śmierci, czy też jeśli zarządca przestanie spełniać wymagania konieczne do pełnienia tej funkcji. Takiego zarządcę „rezerwowego” również zgłasza się do CEIDG, ale we wpisie zawsze ujawniony będzie tylko jeden zarządca sukcesyjny. Zarządca „rezerwowy” pojawi się we wpisie dopiero wówczas, gdy do CEIDG zostanie przekazana informacja o zaprzestaniu pełnienia funkcji przez pierwszego zarządcę sukcesyjnego z jednego z wcześniej wymienionych powodów.
Zarządca powołany po śmierci przedsiębiorcy
Inaczej wygląda procedura powołania zarządcy sukcesyjnego, gdy przedsiębiorca nie zdąży tego zrobić za swojego życia. Po śmierci przedsiębiorcy zarządcę sukcesyjnego może powołać:
▪ małżonek przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku lub,
▪ w przypadku braku ogłoszonego testamentu – spadkobierca ustawowy przedsiębiorcy, który przyjął spadek albo,
▪ jeżeli został ogłoszony testament – spadkobierca testamentowy przedsiębiorcy, który przyjął spadek albo zapisobierca windykacyjny, który przyjął zapis windykacyjny, obejmujący udział w przedsiębiorstwie w spadku.
Przypomnijmy, że zapis windykacyjny to poświadczona notarialnie wola spadkodawcy o przekazaniu konkretnego składniku majątku (w tym przedsiębiorstwa) danej osobie.
Na powołanie zarządcy sukcesyjnego muszą się zgodzić wszystkie uprawnione osoby, którym przysługuje łącznie udział w przedsiębiorstwie w spadku większy niż 85/100.
Termin na powołanie zarządcy sukcesyjnego w takiej sytuacji to dwa miesiące od śmierci przedsiębiorcy. Nie można go przedłużyć.
Do powołania zarządcy sukcesyjnego po śmierci przedsiębiorcy wymagana jest forma aktu notarialnego. Notariusz sporządza protokół powołania zarządcy, który wskazuje m.in. krąg osób uprawnionych do spadkobrania. Osoby reprezentujące udział 85/100 w przedsiębiorstwie w spadku powinny podpisać przed notariuszem zgody na powołanie zarządcy sukcesyjnego. Nie muszą tego jednak robić w jednym czasie i miejscu. Ponadto osoba powoływana na zarządcę musi wyrazić zgodę na pełnienie tej funkcji, a zgoda ta jest wpisywana do protokołu.
Po sporządzeniu protokołu powołania zarządcy sukcesyjnego notariusz sporządza akt powołania zarządcy sukcesyjnego. Zawiera on m.in. podstawowe dane dotyczące spadkodawcy oraz zarządcy sukcesyjnego, a także osoby powołującej zarządcę i osób wyrażających na to zgodę. Powołanie zarządcy sukcesyjnego w powyższy sposób notariusz niezwłocznie zgłasza do CEIDG, nie później niż w następnym dniu roboczym po dniu powołania zarządcy sukcesyjnego.
Rezygnacja i odwołanie zarządcy
Powołanego zarządcę można odwołać w dowolnym czasie. Jeśli chce to zrobić przedsiębiorca jeszcze za swojego życia, to składa zarządcy oświadczenie na piśmie. Zarządca może też zrezygnować przed objęciem tej funkcji, co również wymaga formy pisemnej. Fakt ten powinien być zgłoszony do CEIDG.
Zarządca sukcesyjny może zrezygnować z funkcji również po śmierci przedsiębiorcy. Musi złożyć oświadczenie przed notariuszem, który z kolei niezwłocznie zgłasza ten fakt do CEIDG. Jednak zarządca musi wykonywać swoje obowiązki jeszcze przez dwa tygodnie, chyba że został powołany kolejny zarządca sukcesyjny.
Osoby uprawnione do powołania zarządcy sukcesyjnego po śmierci przedsiębiorcy również mogą odwołać zarządcę sukcesyjnego. Dzieje się to w podobny sposób jak w przypadku jego powołania, tj. z udziałem notariusza. Do odwołania zarządcy jest wymagana zgoda mniejszej liczby osób uprawnionych, niż przy jego powołaniu. Wystarczy, że zgodzą się osoby, które mają więcej niż połowę udziału w przedsiębiorstwie w spadku. Także w takim przypadku notariusz zgłasza odwołanie zarządcy do CEIDG.
Zarządca sukcesyjny może zostać odwołany przez sąd w przypadku rażącego naruszenia swoich obowiązków. Sąd może jednocześnie powołać na zarządcę sukcesyjnego osobę wskazaną we wniosku uprawnionego do powołania zarządcy. W takim przypadku nie jest wymagane dopełnienie procedury przed notariuszem ani zgoda osób uprawnionych do powołania zarządcy sukcesyjnego po śmierci przedsiębiorcy. Wniosek o odwołanie zarządcy sukcesyjnego może złożyć każdy, kto ma w tym interes prawny. Może być to przede wszystkim osoba, której w wyniku postępowania zarządcy grozi lub została wyrządzona poważna szkoda, np. jeden z właścicieli przedsiębiorstwa w spadku.
Jeśli osoby uprawnione chcą powołać nowego zarządcę po tym, jak poprzedni przestał pełnić swoją funkcję, mają na to miesiąc od wykreślenia poprzedniego zarządcy z CEIDG.
Wygaśnięcie zarządu sukcesyjnego
Zasadniczo zarządca sukcesyjny jest powoływany na okres do dwóch lat. Jednak jeśli zawczasu zostaną załatwione formalności spadkowe, taki zarząd sukcesyjny traci rację bytu. Wtedy wiadomo już komu przypada przedsiębiorstwo i kto – co ma spore znaczenie – ponosi odpowiedzialność za zobowiązania tegoż przedsiębiorstwa. Formalności spadkowe powinny być załatwione właśnie w dwuletnim okresie zarządu sukcesyjnego.
Podstawową przyczyną wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego jest dział spadku. Może to nastąpić w postanowieniu sądu albo w umowie zawartej w formie aktu notarialnego przez spadkobierców zmarłego. Gdy w ten sposób oficjalnie zostaje już potwierdzone, kto jest właścicielem przedsiębiorstwa, zarządca sukcesyjny przestaje pełnić swoją funkcję.
Inne przypadki wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego to:
· Nieprzyjęcie spadku/zapisu windykacyjnego przez żadnego ze spadkobierców/zapisobierców windykacyjnych w ciągu dwóch miesięcy od śmierci przedsiębiorcy (chyba że zarządca działa na rzecz małżonka, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku);
· nabycie przedsiębiorstwa w spadku przez jedynego spadkobiercę albo zapisobiorcę windykacyjnego (na podstawie prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia, europejskiego poświadczenie spadkowego);
· nabycie całego przedsiębiorstwa w spadku (np. wniesienia je w całości aportem do spółki);
· niepowołanie kolejnego zarządcy w ciągu miesiąca od wykreślenia zarządcy sukcesyjnego z CEIDG;
· ogłoszenie upadłości przedsiębiorcy.
Wszystko do sprawdzenia w CEIDG
Wszystkie zmiany związane z zarządem sukcesyjnym znajdują swoje odzwierciedlenie w publicznie dostępnym systemie CEIDG. Dzięki temu każdy może sprawdzić, jaki jest status przedsiębiorstwa w spadku.
W CEIDG zawsze jest ujawniony tylko jeden zarządca sukcesyjny. W przypadku powołania „rezerwowego” zarządcy jego dane zostaną udostępnione publicznie dopiero wówczas, gdy do tego systemu zostanie zgłoszona jedna z form zakończenia pełnienia funkcji przez dotychczasowego zarządcę (np. odwołanie go przez przedsiębiorcę czy spadkobierców).
System CEIDG jest powiązany z bazą PESEL. W praktyce oznacza to, że z chwilą śmierci przedsiębiorcy i zgłoszenia tego faktu władzom, przy nazwie firmy automatycznie pojawi się określenie „w spadku” oraz dane zarządcy sukcesyjnego: jego imię i nazwisko, NIP (jeśli zarządca go ma), obywatelstwo oraz adres do doręczeń lub inne dane kontaktowe, jeżeli zostały zgłoszone we wniosku o wpis do CEIDG. W bazie tej widoczne będą też informacje o dacie ustanowienia zarządu sukcesyjnego, która – w przypadku powołania zarządcy przez przedsiębiorcę – będzie taka sama jak data śmierci przedsiębiorcy.
Mogą zaistnieć sytuacje, w których zarządca przestanie mieć prawo sprawowania swojej funkcji w wyniku orzeczeń sądów, np. ubezwłasnowolnienia czy orzeczenia zakazu prowadzenia działalności gospodarczej. W takich przypadkach sądy same niezwłocznie przekazują odpowiednią informacje do CEIDG.
W przypadkach wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego z powodu zakończenia procedur spadkobrania, odpowiednie informacje zgłaszają do CEIDG sądy lub notariusze. Jeśli nie będzie takiego zgłoszenia, wpis przedsiębiorcy w CEIDG zostanie wykreślony automatycznie po upływie 2 lat od dnia śmierci przedsiębiorcy. Wtedy nie są potrzebne dodatkowe czynności.
Więcej informacji o zarządzie sukcesyjnym zamieszczono na stronie sukcesja.gov.pl. Jest tam m. in. opracowany przez Ministerstwo Rozwoju i Technologii podręcznik dotyczący zarządu sukcesyjnego.
Materiał powstał we współpracy z MRiT
